[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ekspresjonizm, a w Warszawie na pierwszy plan wysuwa siÄ™ grupa
S k a ma n d r a , wywodząca swój rodowód od P ic a d o rc zy kó w i
P ro a rte .
GRUPY POETYCKIE
FUTURYZM, JEGO LOSY I PRZEMIANY
a) KRAKÓW.
Najgłośniejszą bezsprzecznie z najmłodszych grupą byli futuryści,
usiłujący zdobyć rozgłos zapomocą ulotek, manifestów, publicznych,
krzykliwych występów, odczytów, demonstracyj it.d. Z całą
gwałtownością występują oni przeciwko tradycjonalizmowi. Wprowadzają
fonetyczną pisownię i wyszukany układ czcionek. Na całej też linji
wypowiadają walkę burżujom! Klub ich krakowski Gałka muszkatałowa
był widownią bojowych występów, wywołujących zgrozę u spokojnych,
zrównoważonych mieszkańców Krakowa. Takim samym klubem
futurystycznym była następnie t. zw. Katarynka .
Na pierwszy plan wybijajÄ… siÄ™ STANISAAW MAODO%7Å‚ENIEC, JAN
HRYCKOWSKI, BRUNO JASIECSKI, TYTUS CZY%7Å‚EWSKI.
JASIECSKI wydaje głośne jednodniówki , jak Nu ż w b ż u h u ,
zbiór wierszy B u t w Bu to n ie rc e , MAODO%7łENIEC K re s k i i
fu tu re s k i , w których uchodzone umyślenia upapierza i poemaci ,
CZY%7Å‚EWSKI Z i e l o n e o k o No c i d z ie Å„ . Wyrazem ich wiary
jest M a n i f e s t fu tu ry z mu p o lsk ie g o (1921), w którym powiadają:
Dość długo byliśmy już narodem panopticum, produkującym tylko
mumie i relikwje.
Szalone i niepowstrzymane dziÅ› wali do wszystkich naszych okien i
krzyczy, dopomina się, wymaga. Ogłaszamy za Stanisławem Brzozowskim
wielką wysprzedaż starych rupieci. Przekreślamy trzy zasadnicze momenty
życia współczesnego: maszynę, demokrację i tłum. Artyści na ulicę.
Technika jest tak samo sztukÄ… jak malarstwo, rzezba, i architektura. Dobra
maszyna jest wzorem i szczytem dzielą sztuki przez doskonałe połączenie
ekonomiczności, celowości i dynamiki. Aparat telegraficzny Morsego jest
sto razy większem arcydziełem niż Do n J u a n Byrona. Sztuka jest
tworzeniem rzeczy nowych. Każdy artysta obowiązany jest stworzyć
zupełnie nową, niebywałą dotąd sztukę, którą ma prawo nazwać swojem
imieniem. Zrywamy raz na zawsze z wszelkiem opisywaniem, ale z
drugiej strony i z wszelkiem onamatopeizowaniem, naśladowaniem
głosów przyrody itp. niesmacznemi rekwizytami pseudofuturyzującego
neorealizmu& Sztuka nie jest pamiętnikiem stądinąd może ciekawych
przeżyć i perypetyj wewnętrznych artysty, Pochwalamy życie, które jest
wiecznem, mozolnem zmienianiem się, ruch, motłoch, kanalizację i
miasto. Przekreślamy zdanie jako antypoezyjny dziwoląg, przekreślamy
logikę, jako mieszczańsko burżuazyjną formę umysłu .
Dla uzupełnienia dodać należy, iż pisownia manifestu jest ściśle
fonetyczna; nie uznaje więc rz, ch, ó, oraz samogłoski i jako znaku
zmiękczenia!
Nazwa Futuryzm jednak szybko znika w Krakowie.
Natomiast pojawia siÄ™ t. zw. Formizm . Organem formizmu jest pismo
Formiści , którego w latach 1919 1920 wyszło 6 numerów.
Teoretykami formizmu byli KONRAD WINKLER, LEON CHWISTEK,
TADEUSZ PE1PER, głównym zaś heroldem TYTUS CZY%7łEWSKI, poeta
malarz, a współpracownikami JASIECSKI, MAODO%7łENIEC,
HRYCKOWSKI&
Formizm miał być próbą stworzenia nowego stylu na podstawie
pojęć realizmu i piękna, jakie rozwinęły się z doświadczeń kubistów,
futurystów i ekspresjonistów .
Styl formistyczny określa Leon Chwistek w tych słowach: Osoby
obdarzone wyobrazniÄ…, na widok jakiegoÅ› fantastycznego ornamentu,
nawet najzwyklejszej plamy, dopatrują się różnych kształtów, scen,
krajobrazów it.d. Te pomyślane obrazy są tem bardziej zmienne i zależne
czyto od osoby patrzÄ…cego, czy od chwili patrzenia na nie, im mniej
szczegółów wpływa na to. żeby w danym konturze widzieć pewien
określony przedmiot.
Więc i obrazy formistyczne mają na celu dawać jak najmniej tych
szczegółów, aby patrzącemu pozostawić najwięcej pola do twórczości jego
własnej wyobrazni&
Coprawda poglądy te dotyczą raczę] malarstwa, można je jednak
odnieść w całej pełni i do poezji.
Wszyscy bowiem przedstawiciele poezji formistycznej byli zarazem
malarzami lub rysownikami. W katalogu Formistów krakowskich
prawie każdy z malarzy, wystawiających swoje obrazy i rysunki, dał
równocześnie i jakiś utwór poetycki.
W wierszach tych stwierdzić można to samo, co i w rysunkach, dążenie,
by podać czytelnikowi jak najmniej szczegółów, mogących krępować jego
wyobraznię, poddając mu wyłącznie w najogólniejszy sposób widzenia.
Mamy więc w tych wierszach niekiedy proste tylko zestawienie wyrazów,
bez podania związku składniowego, brak przecinków it.d.
W łonie krakowskiej grupy formistycznej wybuchły jednak tarcia
programowe. Do ostatecznego zaś zaniku jej przyczyniło się rozprószenie
poetów formistów (Jasieński i Czyżewski osiedli w Paryżu
Młodożeniec w Zamościu& ).
Kontynuacją Formistów była ..Zwrotnica , wydawana przez Tadeusza
Peipera od roku 1922. W ciągu lat pięciu do roku 1927 go pojawiło się 12
numerów pisma. W pierwszym numerze z maja 1922 r. w tych słowach
kreśli wydawca program nowego pisma: Zwrotnica pragnie wszyć w
nowego człowieka nerw terazniejszości, pragnie rozognić w nim miłość do
nowości, którą sam stworzył, a w stosunku do której nie umiał nie być o
kilka wieków starszy, pragnie obudzić w nim wiarę w cudotwórczą epokę,
w której żyje i niechęć do martwych epok, które żyją w nim. Z nowej
duszy pragnie wyprowadzić nową sztukę, pragnie oświetlić pierwiastki
piękna, świeżo wyrosłe z miejsca, form i narzędzi nowoczesnego życia,
pragnie iść za stylem epoki .
Koło Zwrotnicy grupuje się szereg uzdolnionych indywidualności.
Zaliczamy do nich JANA BRZKÓWSKIEGO, TADEUSZA PEIPERA,
JULJANA PRZYBOS1A, ADAMA WAyYKA, KURKA.
TADEUSZ PEIPER autor trzech zbiorków poezyj ( A %7ł y w e
L i l j e R a z ), wydaje bardzo ciekawą, własną ideę poezji p. t.
N ow e u s t a odczyt o poezji . W tej, pewnego rodzaju ars poetica
powie: Bo my kochamy słowo, podobnie jak Pani kocha kamee, a Pan,
proszę Pana, stare monety, kochamy wszystko, co1 dotyczy słowa; jego
życie i jego odmiany i drobne odcienie, jego związki i związki związków.
A szczególnie kochamy nieznane jego możliwości, to co my sami uczynić
z niego potrafimy, kochamy każdą pracę nad niem .
Poezje Peipera nie znajdÄ… jednak czytelnika. StanowiÄ…c swego rodzaju
szczególną konstrukcję, są jakby pismem szyfrowanem, wymagającem
znacznego przygotowania i stosownego klucza, umożliwiającego dopiero
zrozumienie!
Wszelkie podobne próby porozumienia się z czytelnikiem muszą też
zawsze spełznąć na niczem!
Prawdziwemi talentami wśród poetów Zwrotnicy byli WA%7łY K i
PRZYBOZ.
Pierwszy wydał zbiór wierszy p. t. Oc z y i u s t a (1926), w którym
okazał daleko rozwiniętą wrażliwość słuchową, bogactwo obrazowania,
oraz ciekawÄ… formÄ™ wiersza.
PRZYBOZ jest autorem zbiorków: Ob u r ą c z (1926) i Z ru by
(1925). Talent to szczery, prawdziwie męski. Zwłaszcza Z ru b y cechuje
niezwykła obrazowość i plastyka wyrazu i energja rytmu. Jako motyw
zasadniczy w twórczości Przybysia występuje ruch , oraz obraz linij
[ Pobierz całość w formacie PDF ]